Controleert u nauwgezet iedere factuur of betaalverzoek die u ontvangt? Klopt het e-mailadres van de afzender wel of zit er een minimaal verschil in het e-mailadres? Goed vertrouwen of een kleine onoplettendheid kan grote gevolgen hebben. Dat blijkt maar weer eens uit dit arrest van de Hoge Raad, waarin het gaat om de betaling van een vervalste factuur. De Hoge Raad oordeelt bij uitzondering dat de schuldenaar in dit geval wél bevrijdend heeft betaald aan de schuldeiser, terwijl de schuldeiser geen Euro heeft ontvangen en het gehele bedrag aan de fraudeur(s) is overgemaakt. Hoe zit dat?

Langdurige zakenrelatie
In deze zaak staan twee partijen tegenover elkaar die al jarenlang zaken met elkaar doen. De gedaagde (“Hascor”) is een Nederlandse B.V. die actief is in de internationale handel in metalen. De eiser (“Devante”) is buitenlandse vennootschap, eveneens actief in de internationale handel in metalen. De gebruikelijke gang van zaken is dat Hascor een bestelling plaatst bij de moedervennootschap van Devante, waarop de moedervennootschap een dochtervennootschap (in dit geval Devante) aanwijst om de bestelling in behandeling te nemen en de materialen te leveren. Op enig moment plaatst Hascor een bestelling bij de moedervennootschap voor een partij ferrochroom, tegen een koopprijs van $ 363.394,13. Het ferrochroom is tijdig aan Hascor geleverd en de vrachtbrieven en de factuur zijn zeven dagen later per e-mail door de moedervennootschap aan Hascor toegezonden.  So far so good zou men denken.

E-mails onderschept en gekopieerd
Enkele minuten nadat Hascor de e-mail met vrachtbieven en factuur had ontvangen, ontving zij een tweede e-mail en vervolgens een derde e-mail van de moedervennootschap, waarin de eerste mail wordt ingetrokken en vervolgens worden er nieuwe vrachtbrieven en een nieuwe factuur aan Hascor toegezonden. Deze laatste factuur betreft echter een vervalste factuur waarop een ander rekeningnummer staat vermeld. Kennelijk waren de systemen van de moedervennootschap op dat moment gehackt en konden de hackers het e-mailadres van de moedervennootschap gebruiken. Hascor betaalt de vervalste factuur en pas enige tijd later (bij een nieuwe bestelling) wordt de fout ontdekt.

Devante vordert betaling van haar factuur
Bij de rechtbank vordert Devante de betaling van haar factuur van $ 363.394,13. Hascor verweert zich en stelt zich op het standpunt dat zij bevrijdend heeft betaald omdat zij er gerechtvaardigd van mocht uitgaan dat het op de factuur genoemde rekeningnummer de bankrekening van Devante betrof en dat de omstandigheid dat een fraudeur zich kennelijk door het hacken van het systeem van Devante en/of de moedervennootschap toegang heeft verschaft tot het e-mailverkeer tussen partijen, voor rekening komt van Devante. De rechtbank wijst de vordering van Devante toe en veroordeelt Hascor tot betaling van het factuurbedrag. Dit is in lijn met vaste rechtspraak.

Hascor gaat in hoger beroep en het hof vernietigt het vonnis van de rechtbank en wijst de vorderingen van Devante alsnog af. In haar arrest legt het hof de door de Hoge Raad in een eerder arrest (HR Kamerman/Aro Lease) ontwikkelde maatstaf ten grondslag aan haar beslissing. Deze maatstaf luidt als volgt:

“Wanneer iemand door valselijk de handtekening van een ander te plaatsen iets voor die ander verklaart, kan deze ander zich in het algemeen tegen degene tot wie de verklaring is gericht, erop beroepen dat de handtekening en daarmee de verklaring niet van hem afkomstig is, ook wanneer degene tot wie de verklaring was gericht, heeft aangenomen en redelijkerwijze mocht aannemen dat de handtekening echt was. Uit het beginsel dat ten grondslag ligt aan de artikelen 3:35, 3:36 en 3:61 lid 2 BW, in samenhang met artikel 6:147 BW, vloeit evenwel voort dat dit onder bijzondere omstandigheden anders kan zijn. Deze omstandigheden moeten dan wel van dien aard zijn dat zij tot de conclusie leiden dat aan degene wiens handtekening is vervalst, valt toe te rekenen dat de wederpartij de handtekening voor echt heeft gehouden en redelijkerwijze mocht houden. Dit zal bijvoorbeeld het geval zijn wanneer degene wiens handtekening is vervalst, ofschoon hij de onbetrouwbaarheid van degene die zijn handtekening heeft vervalst, kende of behoorde te kennen, eraan heeft meegewerkt of zonder voorzorgsmaatregelen te treffen heeft toegelaten dat deze de mogelijkheid kreeg door het vervalsen van zijn handtekening jegens de wederpartij de schijn te wekken dat het een door hem ondertekende verklaring betrof.”

Op grond van deze maatstaf zou de vervalste factuur in beginsel voor rekening en risico van Hascor komen. Echter, onder omstandigheden kan dit anders zijn. Bijvoorbeeld indien degene wiens handtekening is vervalst (of in dit geval: wiens factuur is vervalst) onvoldoende voorzorgsmaatregelen heeft getroffen dit te voorkomen.

Sprake van bijzonder omstandigheden: Devante blijft met lege handen achter
Het hof oordeelt dat er in dit geval sprake is van bijzondere omstandigheden, waardoor de foutieve betaling voor rekening en risico van de schuldeiser, in dit geval Devante, dient te blijven. Deze omstandigheden betrof de volgende zaken.

• De aan Hascor verzonden e-mails waren afkomstig van het juiste e-mailadres van de moedervennootschap en het onderwerp van de e-mails was steeds hetzelfde. Hascor behoefde de factuur in de derde e-mail niet (nogmaals) te controleren;
• Devante schreef de wijze van factureren voor, waarbij per e-mail werd gecorrespondeerd;
• Door de moedervennootschap werd geen vast rekeningnummer gehanteerd en het was niet ongebruikelijk dat de vrachtbrieven tussentijds werden aangepast;
• Devante heeft Hascor pas na enkele weken gerappelleerd dat de betaling niet was ontvangen,  op welk moment Hascor de betaling niet meer kon terugdraaien;
• De opmaak van de factuur van de moedervennootschap verschilde per bestelling aangezien iedere dochtervennootschap haar eigen huisstijl had.

Het hof vernietigt het vonnis van de rechtbank en wijst de vorderingen van Devante alsnog af. De Hoge Raad bekrachtigt het arrest van het hof; Hascor heeft bevrijdend betaald en Devante blijft met lege handen achter.


Conclusie
Dit arrest maakt nog maar eens duidelijk dat het van groot belang is om goed te controleren met wie u communiceert en aan wie u betalingen verricht. Het is nog altijd vaste rechtspraak dat het betalen van een vervalste factuur voor rekening en risico komt van degene die de betaling verricht. Slechts onder bijzondere omstandigheden kan er wel sprake zijn van een bevrijdende betaling. Hascor komt in dit geval goed weg vanwege de hiervoor genoemde omstandigheden.

Met regelmaat komt het voor dat fraudeurs vanaf een e-mailadres dat minimaal verschilt van het e-mailadres dat zij willen misbruiken valse berichten, facturen en/of schadelijke links sturen. Indien u daar niet op bedacht bent en net als Hascor een betaling verricht aan de fraudeurs, is de kans groot dat dit voor uw eigen rekening en risico komt en dat u hetzelfde bedrag nog eens dient te betalen om aan uw verplichtingen jegens uw contractspartij te voldoen. Het aantal gevallen van cybercrime is tijdens de COVID-19 pandemie explosief gestegen; in mei 2020 is het aantal meldingen van cybercrime met maar liefst 383% toegenomen ten opzichte van mei 2019.

Mocht u tegen een soortgelijke situatie aanlopen neem dan contact met ons op. Mogelijk is er ook bij u sprake van een bijzondere omstandigheid dan wel beroept uw wederpartij zich daar ten onrechte op. Samen met u kijkt Van Odijk Advocaten B.V. dan naar de best haalbare oplossing.

Deze blog is geschreven door mr. M. de Groot, advocaat bij Van Odijk Advocaten B.V. (030-251 64 24, mdegroot@vanodijk.nl).